Οικοσύστημα των Λιμνών Χειμαδίτιδας και Ζάζαρης!

Περιήγηση στο μοναδικό οικοσύστημα των Λιμνών Χειμαδίτιδας και Ζάζαρης
Ένας μοναδικός κόσμος από σπάνια είδη πουλιών και ψαριών, σε ένα εξαιρετικού κάλλους φυσικό περιβάλλον, "ξεδιπλώνεται" μπροστά στα μάτια των επισκεπτών του Κέντρου Πληροφόρησης των Λιμνών Χειμαδίτιδας και Ζάζαρης, στο νομό Φλώρινας.

Οι επισκέπτες του Κέντρου Πληροφόρησης των δυο λιμνών, που βρίσκεται σε απόσταση μόλις δύο χιλιομέτρων από το δημοτικό διαμέρισμα Αγίων Αναργύρου, του δήμου Αετού Φλώρινας, έχουν τη δυνατότητα να ανακαλύψουν τη σπάνια χλωρίδα και πανίδα του μοναδικού αυτού οικοσυστήματος, μέσα από το πρόγραμμα ξενάγησης που προσφέρει το Κέντρο.
Το Κέντρο είναι χτισμένο στις όχθες της λίμνης Χειμαδίτιδας, όπου συναντάμε πολλά είδη πουλιών, μερικά εκ των οποίων σπάνια και παγκοσμίως απειλούμενα. Άλλωστε, το οικοσύστημα των δύο λιμνών ανήκει στο ευρωπαϊκό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών ΝΑΤURA 2000.
Η ξενάγηση ξεκινά από την αίθουσα υποδοχής, όπου οι επισκέπτες ενημερώνονται για την ιστορία των τεσσάρων συνολικά λιμνών του λεκανοπεδίου Αμυνταίου (εκτός των δύο προαναφερόμενων, η λίμνη των Πετρών και η Βεγορίτιδα), το γεωμορφολογικό ανάγλυφο της περιοχής, τους υδροφόρους ορίζοντες που συνδέουν τις λίμνες μεταξύ τους, καθώς και για μερικούς από τους "κατοίκους" και συχνούς "επισκέπτες" της περιοχής, όπως ο λύκος, η βίδρα και η αρκούδα.
Στην αίθουσα προβολής γίνονται παρουσιάσεις -σε μορφή video και powerpoint- για τη χλωρίδα και την πανίδα των δύο λιμνών, ενώ ο επισκέπτης μπορεί, επίσης, να βρει εκεί πληροφορίες για τα είδη ψαριών που βρίσκονται στις λίμνες, για ένα συγκεκριμένο είδος δέντρου, το σκλήθρο, καθώς και για τα υγρολίβαδα.
Στο παρατηρητήριο, ο επισκέπτης μπορεί να παρατηρήσει τα πουλιά με κιάλια και να πάρει μια "γεύση" από το πώς γινόταν τα παλαιότερα χρόνια η αλιεία και η αγοραπωλησία ψαριών. Μάλιστα, στο χώρο εκτίθεται και μια παλιά ξύλινη βάρκα, που χρησιμοποιούνταν στην αλιεία.
Η Ζάζαρη και η Χειμαδίτιδα, μαζί με τη λίμνη Πετρών και τη Βεγορίτιδα αποτελούν κατάλοιπα της λίμνης της Εορδαίας, που έφτανε σε έκταση τα 1.000 χλμ2 και μέγιστο βάθος 250 μ. Λόγω ενός γεωλογικού φαινομένου εξαφανίστηκε και άφησε κατάλοιπα τις τέσσερις
λίμνες. Υπάρχουν πολλές ιστορίες και θρύλοι για τη δημιουργία των λιμνών αυτών, ενώ η ιστορική συνέχεια των ανθρώπων της περιοχής αποδεικνύεται από ανασκαφές που έγιναν, από παλαιοτάτων χρόνων, κι έφεραν στο φως λιμναίους οικισμούς και μια τεράστια νεκρόπολη 8.000 ετών.
Η Ζάζαρη είναι μια γραφική λίμνη, γλυκού νερού, στη Δυτική Μακεδονία. Είναι αβαθής και παγώνει συχνά το χειμώνα. Πήρε το όνομά της από τον πρώτο ιδιοκτήτη της και λέγεται, επίσης, μικρολίμνη, σε αντίθεση με τη μεγάλη λίμνη, τη Χειμαδίτιδα. Η λίμνη Ζάζαρη είναι μία από τις ομορφότερες λίμνες της Ελλάδας, βρίσκεται σε υψόμετρο 602 μέτρα, έχει εμβαδόν περίπου 2 τετραγωνικά χιλιόμετρα και μέγιστο μήκος 2 χιλιόμετρα Το μέγιστο βάθος αυτής της λίμνης είναι 8,30 μέτρα και το μέσο βάθος 5,5 μέτρα. Τροφοδοτείται με νερά από τη λεκάνη απορροής της και τον χείμαρρο του Σκλήθρου (αποφυγή πλημμυρών και ταμίευση νερού για άρδευση). Τα προβλήματα της λίμνης είναι η προσάμμωση, που εμποδίζει την ωοτοκία των ψαριών και η παράνομη αλιεία, την περίοδο της αναπαραγωγής.
Την περίοδο της άρδευσης, η στάθμη της λίμνης μειώνεται κατά 1.20 μ. Στα βορειοανατολικά της λίμνες υπάρχει θειούχος θερμοπηγή (μπάνια), που το νερό της είναι ευεργετικό για ρευματικές και δερματολογικές παθήσεις.
Η Χειμαδίτιδα τροφοδοτείται με νερά από τις λεκάνες απορροής της και επίσης από τα πλεονάζοντα νερά της λίμνης Ζάζαρης, μέσω της ενωτικής διώρυγας μεταξύ των δύο λιμνών. Τα δικά της πλεονάζοντα νερά, μέσω του καναλιού του Αμύντα, καταλήγουν στη λίμνη των Πετρών. Η λίμνη Χειμαδίτιδα είναι μεγαλύτερη από τη Ζάζαρη, με έκταση 10,8 τετραγωνικά χιλιόμετρα και μέγιστο μήκος 6,3 χιλιόμετρα. Είναι όμως ρηχότερη, με το μέσο βάθος της να μην ξεπερνά το ένα μέτρο και το μέγιστο τα τρία μέτρα. Έχει εκτεταμένες ελώδεις εκτάσεις και το 70-80% της λίμνης καλύπτεται από καλαμιώνες. Δέχεται πιέσεις από αστικές και γεωργικές δραστηριότητες και είναι ευτροφική. Πήρε την ονομασία της λόγω των χειμαδιών που βρίσκονται βορειοδυτικά και εκεί ξεχειμώνιαζαν με τα κοπάδια τους οι κάτοικοι του Λεχόβου.
Η λίμνη των Πετρών βρίσκεται δυτικά της Βεγορίτιδας. Η επιφάνεια της έχει έκταση 8 τετραγωνικά χιλιόμετρα, μέγιστο μήκος 6 χιλιόμετρα, μέσο βάθος ένα μέτρο, ενώ το μέγιστο βάθος της δεν ξεπερνά τα 3,5 μέτρα. Είναι αβαθής και παγώνει το χειμώνα. Ενώνεται μέσω ενωτικής διώρυγας με τη λίμνη Βεγορίτιδα. Τροφοδοτείται με νερά από τα πλεονάζοντα νερά των λιμνών Ζάζαρης και Χειμαδίτιδας καθώς και από τις λεκάνες απορροής της. Είναι ευτροφική και δέχεται αστικές και γεωργικές πιέσεις. Στη λίμνη υπάρχει ποικιλία ερωδιών και εκεί φωλιάζουν και αναπαράγονται τα είδη του νυχτοκόρακα, του κρυπτοτσικνία και του λευκοτσικνία, που μεταβαίνουν στη λίμνη Χειμαδίτιδα για αναζήτηση τροφής, επειδή είναι πλούσια σε ψάρια ασπόνδυλα.
Η λίμνη Βεγορίτιδα ανήκει στους νομούς Πέλλας-Κόζανης-Φλώρινας. Έχει έκταση 68χλμ2 και μέγιστο βάθος 65μ. και ήταν η βαθύτερη λίμνη στην Ελλάδα. Τα τελευταία χρόνια έχει μειωθεί η επιφάνεια της και το βάθος της. Είναι το χαμηλότερο σημείο του συμπλέγματος των 4 λιμνών. Τροφοδοτείται με τα πλεονάζοντα νερά των 3 λιμνών και τις λεκάνες απορροής της και τροφοδοτεί με νερό τις μονάδες της ΔΕΗ στον Άγρα και την Πτολεμαΐδα, καθώς και την πόλη της Πτολεμαΐδας. Οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες επηρεάζουν ουσιαστικά την τροφική κατάσταση και το υδατικό ισοζύγιο, με αποτέλεσμα τη συρρίκνωση του υδάτινου όγκου και την πτώση της στάθμης. Αν δεν αναστραφεί η κατάστασή της, η λίμνη δεν θα υφίσταται πλέον.
Μέχρι το '50, οι δύο λίμνες είχαν απευθείας τροφοδότηση από τις απορροές των λεκανών τους. Οι χείμαρροι του Αετού και του Σκλήθρου κατέληγαν στο έλος της Χειμαδίτιδας. Στο ίδιο έλος αποφορτίζονταν και το πλεόνασμα της Χειμαδίτιδας και τα νερά κατέληγαν στη λίμνη των Πετρών, μέσω του ρεύματος του Αμύντα.
Στη δεκαετία του '50, στη Βεγορίτιδα αποξηραίνεται το έλος Σαρί Γκιόλ, με την τάφρο του Σουλού. Κατασκευάζεται η υπόγεια σήραγγα, από τη Βεγορίτιδα προς τον Άγρα, για να μεταφέρει νερό στον Άγρα και μειώνεται η στάθμη της Βεγορίτιδας, λόγω της άντλησης νερών για την ψύξη των σταθμών παραγωγής ρεύματος από την ΔΕΗ.
Στις αρχές του ΄60 κατασκευάζεται το πρώτο αποστραγγιστικό έργο της Χειμαδίτιδας, περιλαμβανομένης μια κεντρικής τάφρου, 14 αποστραγγιστικών διωρύγων καθώς και κάποιων δευτερευουσών τάφρων. Η αποστράγγιση προσφέρει 22.000 στρέμματα, τα οποία διανεμήθηκαν στους κατοίκους. Επίσης, γίνεται η εκτροπή του χειμάρρου του Σκλήθρου προς τη Ζάζαρη καθώς και η ενωτική διώρυγα Ζάζαρης-Χειμαδίτιδας καθώς και η επέκταση του στραγγιστικού δικτύου.
Το 1962-1963 ανοίγεται και η διώρυγα Πετρών-Βεγορίτιδας, ενώ σε νεότερους χρόνους γίνεται διευθέτηση και εγκιβωτισμός των χειμάρρων Σκλήθρου-Αετού. Σήμερα, είναι υπό κατασκευή το έργο ανύψωσης και στεγανοποίησης του αναχώματος της Χειμαδίτιδας για να επιτευχθεί ανύψωση της στάθμης της λίμνης.